Hoewel het grootschalige gebruik van kunstmest in de agrarische sector ingezet wordt als een garantie voor een goede oogst, ondermijnt dit op lange termijn de bodemkwaliteit en daarmee uiteindelijk ook de belangen van boeren. Bemesting in de landbouw bestaat voor een groot deel uit het strooien van kunstmest en het uitrijden van drijfmest of gier van dierlijke oorsprong.
De houdbaarheid van die werkwijze komt onder meer vanuit bedrijfseconomisch oogpunt ter discussie te staan. Was kunstmest namelijk al langer een significante kostenpost voor boeren, door onder andere een vervijfvoudiging van de prijs van stikstofkunstmest vergeleken met vorig jaar, wordt kunstmestgebruik snel duurder. Alleen al daarom is het belangrijk ons te realiseren dat er meerdere alternatieven zijn voor kunstmest die overigens ook al jarenlang getest en gebruikt worden. En die zich bewezen hebben zowel uitvoerbaar als economisch rendabel te zijn. Afhankelijk van hoe je alternatieven inzet, kunnen ze bovendien nog eens een boost aan het bodemleven geven. Bodemleven dat cruciaal is om grond vitaal en productief, en daarmee de grondopbrengsten, op peil te houden. Zowel veehouders als akkerbouwers tonen zich in toenemende mate bewust van hun afhankelijkheid van de kwaliteit van hun bodem. De hele ecologische cirkel, zowel fysiek als financieel, is immers letterlijk op die bodem gebouwd.
Vlinderbloemigen en productief kruidenrijk grasland
Voor boeren, die ook vanuit maatschappij en politiek al veel op hun bordje krijgen, zijn er dus goede alternatieven voor kunstmest. Aangaande die alternatieven kun je zelfs spreken van laaghangend fruit. Want er is met het gebruik van vlinderbloemigen winst te behalen voor ecosysteem, biodiversiteit en bodemkwaliteit. Vlinderbloemigen zijn namelijk in staat om stikstof te binden uit de lucht door een samenwerking met specifieke bacteriën uit het geslacht Rhizobium. Wanneer je vlinderbloemigen, zoals grasklaver, inzaait en je van Engels raaigras op grasland met klaver overstapt, heeft deze bodem geen stikstofkunstmest meer nodig.
Deze kennis is weliswaar al geruime tijd beschikbaar en ook bekend bij veel agrariërs, toch durven velen de overstap nog niet aan. Er is namelijk vakmanschap nodig om deze mengsels goed te beheren. Niettemin blijkt de hogere kunstmestprijs een duidelijke drijfveer voor velen om tóch de stap naar grasklaver of productief kruidenrijk grasland te nemen. Een stap die met een wederdienst wordt terugbetaald. Want kruidenrijk grasland geeft een injectie aan het bodemleven die op bepalende wijze doorwerkt in de gezondheid van je bodem. Juist door het samenspel tussen bodem en gewas, betaalt zich dat ook boven de grond uit. Wormen graven gangen waardoor planten dieper kunnen wortelen en beter groeien. Daarnaast zijn de ingezette kruiden en klavers minder droogtegevoelig. In droge jaren, zoals we die hebben meegemaakt, leveren ze daardoor een hogere opbrengst. Deze maatregel heeft dus vele voordelen en is door de hoge kunstmestprijs financieel bovendien nog aantrekkelijker. Er zijn overigens ook andere goed werkbare alternatieven, zoals het gebruik van dierlijke mest, of bijvoorbeeld algen en bokashi, een gefermenteerd organisch materiaal. Maar het alternatief zoals we dat beschreven, heeft als voordeel dat het al direct ingezet kan worden zonder dat er noemenswaardige nadelen aan kleven.
Gecombineerde bewerking levert het meeste op
Waar voor veehouders alternatieven al gemakkelijker in de praktijk toepasbaar zijn, ligt dit voor akkerbouwers vaak nog anders. Er zijn echter wel proeven gedaan die alternatieven laten zien. Je kunt bijvoorbeeld goede oogstresultaten behalen met inzet van maaimeststoffen, wanneer je daarop je bouwplan afstemt. In het Planty Organic initiatief is dit aangetoond voor noordelijke kleigronden. De teelt van de maaimeststoffen kostte echter ruimte. In het MAK (Mest Als Kans)-onderzoek, dat ruim twintig jaar gelopen heeft, is de werking van verschillende meststoffen op lange termijn vergeleken. Er werden verschillende bemestingsmethoden gebruikt: gewasgericht (b.v. kunstmest), bodemgericht (b.v. composten) en bemesting van gewas en bodemverzorging gecombineerd (b.v. stalmest of compost + drijfmest). Bij de gewasgerichte bemesting bleven de opbrengsten door de jaren heen mooi constant, zoals je van kunst- en drijfmest ook mag verwachten. Bij de behandelingen die alleen maar de bodem voeden met behulp van langzaam beschikbare organische materialen en compost, zien we gedurende de proef langzaam dalende opbrengsten. Maar de kavels die de bemesting kregen voor zowel bodem als gewas bleven, ook na twintig jaar, almaar stijgende opbrengsten leveren.
Gebruik van kunstmest heeft dus zeker zijn waarde als het om gewasgroei gaat. Maar wie daarnaast ook investeert in het gezond houden van zijn bodem, boert het best. Een goede oogst is natuurlijk belangrijk, maar de opbrengst op lange termijn is óók essentieel. Door te investeren in je bodem, investeer je in de oogst over tien jaar. En die investering begint met meer aandacht voor het fundament van je landbouwbedrijf; de bodem.
Meer informatie
Neem contact op met Pedro Janssen of Bart Timmermans.
Lees ook:
Maaimeststoffen: innovatief antwoord op mestwetgeving
Evaluatie Planty Organic 2012-2020: Plantaardige bemesting
Resultaten van 20 jaar Mest als Kans
Kunstmest besparen met kruidenrijk grasland
Van moeilijk naar mogelijk: Doorzaaien productieve kruiden in grasland
Productief kruidenrijk grasland biedt kans
Inzaaien van kruiden in grasland